Նեղոս գետ

        Նեղոսը կապում էր իր հոսանքի երկայնքով ապրող մարդկանց: Նրանք արդեն շատ վաղ շրջանից կարողանում էին թփերից պատրաստել մակույկներ, իսկ հետագայում`   նաև համեմատաբար խոշոր նավակներ։ Գետով տեղափոխում էին հացահատիկ, սննդամթերք, անասուններ, շինարարական նյութեր: Նեղոսի ափերին աճում էր զարմանալի բույս`   պապիրուսը : Նրանից կարելի էր նավակներ պատրաստել: Պապիրուսի հատուկ մշակված ցողուններից ստանում էին հիանալի թերթանման նյութ, որի վրա կարող էին գրել: Այն նույնպես կոչվում էր պապիրուս:

 

        Նեղոս գետի ակունքների աշխարհագրական դիրքի գտնվելու վայրը անհայտ էր հին ժամանակներից մինչև 19-րդ դարը, երբ վերջապես պարզվեց, որ այն Վիկտորիա լիճն է : Նեղոսի հովիտը երբեմն որոշում են այդ լճից սկսած, չնայած որ նրա մեջ թափվում են բավականին խոշոր գետեր: Նեղոսի ակունքը համարվում է Ռուկարար գետը, որը Կահեր գետի գետակներից է: Իր հերթին Կահեր գետը թափվում է Վիկտորիա լիճը: Դուրս գալով Վիկտորիա լճի հյուսիսային ծայրամասից`   գետը, որը այս վայրերում կոչվում է Վիկտորիա-Նեղոս , անցնում է քարե պատնեշների միջով`   առաջացնելով բազմաթիվ խոտորումներ ու ջրվեժներ: Այս ընթացքում նրա մակերեսի ցածրությանը Վիկտորիա լճից կազմում է 670 մետր: Հետո, անցնելով Կոգո լիճը, գետը համեմատաբար կարճ տարածության վրա ունենում է 400 մետր իջեցումներ և թափվում է Մաբուտո-Սեսենեկո լիճը: Նրանից դուրս գալով `   Նեղոսը ընդունում է Ասվա գետը, որից հետո էլ նրա ջրերը անցնում են Սուդանի հարթավայրով: Ջուբա քաղաքից ներքև գետը մոտ 900 կմ տարածքով անցնում է Սեդդ ճահճային շրջանը: Այստեղ նրան կոչում են «Բահր ալ-Ջեբել»: Այստեղ գետի հոսքը խաթարված է եղեգների և ջրիմուռների զանգվածների պատճառով, և նա դժվարությամբ է անցնում այս շրջանը`   կորցնելով իր ջրերի 2/3-րդը գոլորշիացման, բուսական ծածկույթի ոռոգման վրա : Միանալով Ալ-Գազալ վտակին`   գետը ստանում է Սպիտակ Նեղոս անվանումը և դուրս է գալիս ճահճային շրջանից: Նրան է միանում նաև Սոբատ գետը , որը համարյա կրկնակի ավելացնում է նրա ջրերը: Հետո Նեղոսը հանգիստ հոսում է լայն կիսաանապատային հովտով մինչև Խարտում քաղաքը: Սեդ ճահճային շրջանից մինչև Խարտում քաղաքի մոտ գետի ցածրացումը 80 մետր է կազմում: Խարտում քաղաքի մոտ Սպիտակ Նեղոսի մեջ է թափվում Կապույտ Նեղոսը , որը սկիզբ է առնում Տանա լճից: Այստեղից մինչև Միջերկրական ծով գետը կոչվում է Նեղոս: Նրա ցածրացումը Խարտումի և Ասուանի միջև կազմում է 290 մ։ Նուբիական անապատի մոտ Նեղոս գետը ընդունում է իր վերջին խոշոր վտակը`   Ատբարա գետը։
 

        Հատելով ցածր լեռնաշղթաներ`   Նեղոսը շատ ոլորաններ է առաջացնում`   իր հովտի առանձին տեղամասերում դուրս հանելով բյուրեղյա ապարներ, որոնցով էլ հենց բացատրվում էր նրանց առկայությունը Նեղոսի հոսանքի 6 հայտնի ջրվեժներում, որոնք մինչև Ասուանի ջրամբարների կառուցումը մեծ արգելք էին նավագնացության համար : Ասուանից մինչև Կահիրե (900 կմ) թեքությունը շատ քիչ է, և գետը հոսում է շատ լայն հովտով/20-25 կմ/: Կահիրեից 20 կմ անց սկսում է Նեղոսի հովիտը (տարածքը 22-24000 կմ²`   բազմաթիվ գետակներով և լճակներով: Այն տարածված է միջերկրական ծովի ափին`   Ալեքսանդրիայից մինչև Պորտ-Սաիդ 260 կմ ընդհանուր երկարությամբ): Նեղոսի հունը այստեղ բաժանվում է 9 մեծ և բազմաթիվ փոքր գետերի: Երկու հիմնական գետերը `   Դամյատը (արևելյան) և Ռաշիդը/ արևմտյան/ ունեն մոտավորապես 200 կմ երկարություն յուրաքանչյուրը: Իբրահիմ ջրանցքի և Յուսուֆ գետակի միջոցով Նեղոսի ջրերի մի մասը լցվում է Բիրկետ-Կարուն լիճը, որն էլ իր հերթին ոռոգում է Ֆայում Օազիսը: Իսմաիլի ջրանցքով Նեղոսի քաղցրահամ ջրերով ոռոգվում են Սուեզի ջրանցքի շրջանը, իսկ Մախմուդիա ջրանցքով`   Ալեքսանդրիա քաղաքը և նրա շրջակայքը: Նեղոսի երկարությունը մոտավորապես 6700 կմ է (գրքերում հաճախ գրվում է 6671 կմ ): Վիկտորիա լճից մինչև միջերկրական ծով 5600 կմ է: Նեղոսի հովիտը աշխարհի ամենամեծ գետային հովիտներից է: Նա կազմավորվել է մեծ ծովային խորշի տեղում`   անընդհատ լցվելով գետային ջրերով և ունի ծաղկի տեսք:
 

        Նեղոսն ունի վարարումների բարդ հերթականություն: Գետի հովտի հասարակածային մասում դիտվում է տեղումների երկու ձև`   գարնանային (մարտ—մայիս) և աշնանային (սեպտեմբեր-նոյեմբեր), որով էլ պայմանավորված է այս շրջանների գետերի մեծ ջրառատությունը գարնանային և ձմեռային սեզոններին: Սուդանում և Կապույտ Նեղոսի ավազանում անձրևները գալիս են ամռանը`   հուլիսից սեպտեմբեր: Սուդանում Նեղոսը ուժեղ վարարում է ամռանը մուսսոնային անձրևներից, ուստի ծախսում է շատ ջուր գոլորշիացման պատճառով: Այդ պատճառով Նեղոսի սնուցման գործում գլխավոր դերը կատարում է Կապույտ Նեղոսը, որը ամռանը տալիս է Նեղոսի ջրերի 60-70%-ը: Այս ամենի հետ համընթաց`   Կենտրոնական և Հյուսիսային Սուդանում և Եգիպտոսի Արաբական Հանրապետությունում Նեղոսի ջրերի բարձրացումը կատարվում է ամառային և աշնանային շրջանում: Այսպես ստորին Եգիպտոսում ջրերի բարձրացում է տեղի ունենում հուլիսից հոկտեմբեր ամիսներին: Ասուանի ջրամբարի միջին ծախսատարությունը 2600 մ³ վայրկյան է, ամենաշատը`   մինչև 15000մ³, ամենաքիչը`   մոտավորապես 500մ³ վայրկյան:
 

          Մինչև ջրամբարների կառուցումը Նեղոս գետը ուժեղ հեղեղումներ էր ունենում: Ասուանի ջրամբարից տարեկան դուրս եկած ջուրը կազմում է 62 մլն մ³ , որոնցից մեծ մասը տիղմի տեսքով նստում է դաշտերում, ցանքերում և ջրամբարներում: Նեղոսը հատկապես կարևոր է Եգիպտոսի համար, որտեղ Նեղոսի դելտայի 10-15 կիլոմետրանոց հատվածում ապրում է երկրի բնակչության 97%-ը: Ասուանի մեծ ջրամբարի կառուցումը թույլ տվեց կարգավորել Նեղոսի հոսքը, ուժեղ հեղեղումների վնասը վերացնել և նաև թույլ է տալիս մեծացնել ոռոգվող տարածքները: Սուդանում Նեղոսի ջրերը առավել մեծ կարևորություն ունեն Գեզիրայի շրջանի համար, քանի որ այս շրջանը զբաղվում է բամբակի արտադրությամբ: Բացի Ասուանի մեծ ջրամբարից, Նեղոսի վրա գոյություն ունեն նաև այլ մեծ և փոքր ջրամբարներ/ Ասուան-5/5 կմ ³, Նասերի ջրամբարը, Ջեբել Աուլիան`   Սպիտակ Նեղոսի վրա/2.5կմ³ և այլն:/

 

          Նեղոսի պոտենցիալ էներգետիկ ռեսուրսները մոտավորապես 50 ԳՎՏ են: Խոշոր ՀԷԿ-երն են `   Ասուանինը/2.1ԳՎՏ/, Հագ-Խամմադի, էլ Ֆայում և այլն: Բացի Ասուանից, մնացածը տալիս են միջինը 150 ՄՎՏ հզորություն և ամենամեծերի շարքում չեն դասվում: